तँ किन घर फर्किस्?

धेरै पहिलानै हो, कुनै पोष्टरमा यस्तो लेखिएको देखेको थिएँ; “Home is a place where when you go there, nobody asks why you came.” (घर भनेको त्यो ठाऊँ हो, जहाँ तिमी जाँदा कसैले पनि तँ किन आईस् भनेर सोध्दैन।)

मलाई यो भनाई असाध्यै मन परेको थियो त्यतिबेला, अहिलेपनि मनपर्छ र एउटा स्पष्ट सत्योक्ति मान्छु म यसलाई। सवा सात वर्ष लामो प्रवासबाट नेपाल फर्केपछि सामना गरेका प्रश्नहरुका कारण भने यसको सत्यतामाथि कता-कता शंका लाग्न थालेको छ।

नेपाल मेरो देश हो। मेरो देश भनेको मेरो घर हो। म घर फर्केको छु र यसैले मलाई मान्छेहरुले “तँ किन फर्किस्—“ भनेर सोध्नुनपर्ने हो। तर नेपाल फर्कपछिका साढे तीन हप्तामा मैले सामना गरेका तीन चौथाई प्रश्नहरुको एउटै सार यहि हो। धेरै परिचितहरु म बढीमा दशैं-तिहार सम्मलाईमात्रै फर्केको होला भन्ने ठान्छन्, उनीहरु म सधैंका लागि फर्केको भन्ने स्वीकार्न तयार छैनन्। जसले मेरा कुरा पत्याएका छन् उनीहरु मलाई ‘मूर्ख’, ‘महामूर्ख’ भन्छन्।

यस्ता प्रश्नहरुको सामना गर्न मानसिक रुपले आफूलाई एक हदसम्म तयार पारेको थिएँ मैले, किनभने म यो समयमा नेपाल फर्किन्छु भनेर मैले चार वर्ष पहिलानै तय गरीसकेको थिएँ। १४ वर्ष पहिला पहिलो प्रवासबाट यसैगरी फर्किँदानै यस्ता धेरै प्रश्नहरुको सामना गरीसकेको थिएँ। त्यतिखेरभन्दा यतिखेर स्थिति झन् बिग्रेको छ, देशबाट पलायन हुनेहरुको बाढी निरन्तर ठूलो हुँदै गईरहेको छ। यो स्थितिमा विदेशको सहज जिन्दगी छोडेर नेपालमा आउनेलाई धेरै मान्छेहरु “जानी-जानी आगोमा हाम्फाल्ने मूर्ख” भनिदिन्छन सहजै। नेपाली मानसिकता प्रवल रुपले त्यहि साँचोमा ढलीसकेको छ। चारवर्ष अगाडिबाटै केहि साथीहरु र आफन्तहरुलाई मैले आफू नेपाल फर्किने कुरामा दृढ भएको सुनाऊँदा उनीहरु सबैबाट म मूर्ख भनिन थालीसकेको थिएँ। सकेसम्म नफर्किने र फर्किहालेपनि अहिले होईन, १५-२० वर्ष “उतै” बसेर “प्रशस्त” कमाएपछि “रिटायर्ड लाईफ” मात्रै नेपालमा बिताउन आउने सल्लाह पाउन थालेको पनि त्यतिखेरबाटै, अझ विदेश पसेबाटै हो मैले।

केहि मान्छेहरु भने ‘यसले बेस्करी कमाएर, सात पुस्तालाई पुग्ने पैसा लिएर फर्कियो होला।‘ भन्ने सोच्छन्। ठिकै छ, आफ्नो यथार्थ-आफ्नो पिडा आफैसंग छ, यस्ता कुरामा विवाद गरेर समय खेर फाल्नुहुँदैन भन्ने सोचेर यस्ता कुरा सुनेका बेला मौन बसिदिन्छु। अरु केहि साथीहरु, ‘देशको स्थिति अझै सप्रेको छैन, दुई वर्ष जति ढिला गरेर फर्किएको भए हुन्थ्यो’ भनेर ‘चिन्ता’ ब्यक्त गर्नुहुन्छ। तर अबको दुई वर्षमा देशको स्थति सप्रिन्छनै भन्ने के निश्चित छ? स्थिति अहिलेभन्दा अझ भयावह पनि हुनसक्छ। देशको स्थिति सप्रेपछिमात्रै फर्किने ‘अवसरवादी’ बनेर कति वर्ष पर्खिने?

र ईमान्दारिताका साथ भन्नुपर्दा मेरो देश फर्किने निर्णयलाई एकदमै मनपराउने र मलाई देशभित्रै बसेर देशका लागि केहि गर्ने प्रेरणा दिनेहरु पनि भेटेको छु मैले तर उनीहरुको संख्या ज्यादै थोरै छ।

यसको दोष कसलाई दिने? आममानिसमा शान्त, सुरक्षित र सम्मानित नागरिकको रुपमा जीवन बाँच्ने चाहना प्रवल हुन्छ। मानिसहरुमा ‘राष्ट्रवाद’ र आफ्नो समाजको माया पनि नहुने होईन तर जीवनका दैनिक समस्याहरुलेनै उम्किन नसक्ने गरी अँठ्याएको बेला यस्ता भावहरु ‘एब्स्ट्रयाक्ट’ र अनावश्यक समेत मानिँदा रहेछन्। दशकौं-शदियौंदेखि गलत राजनीतिको शिकार बनेको हामी अभागी नेपालीको देश नेपाल हरतरहले खोक्रो बनीसकेको छ। विदेशीहरुले हामीलाई असफल राष्ट्रको सूचिमा राख्न थालीसके। हाम्रा आफ्नै आँखाले पनि हाम्रो देशको नाडीमा ‘सफल राष्ट्र’को कुनै लक्षण भेट्न सक्दैनन्। सुरक्षा, रोजगारी र सम्मान कुनै पनि नागरिकको नैसर्गिक अधिकार हो र आफ्नो देशमा त्यसको सम्भावना नदेखेपछि मान्छे, चरम मानसिक पिडा खपेरै भएपनि प्रवासिन, प्रवासमै आफ्नो पसीना पोख्न र उतै बिलाउन बाध्य र तयार हुन्छ।

नेपाल फर्किनुका मेरा आफ्नै कारणहरु छन्।

पहिलो, मलाई विदेशको जीवन मानसिक रुपले अत्यन्त कष्टकर लागीरह्यो सधैंभरी। नेपाललाई माया गर्ने मेरो संवेदनशील मननै मेरो ‘कमजोरी’ हो। ‘नेपाल’ भन्ने एउटा आदर्शको लागि बाँच्न र सकेसम्म ‘केहि’ गर्न मलाई बाध्य बनाउने यहि संवेदनशीलतालाई लिएर धेरैले मलाई गिज्याऊछन् र उडाऊँछन्। अर्कोतिर, म विदेशी समाजमा बस्न तयारै भएपनि मेरो हैसियत त्यो समाजको तेश्रो-चौथो तहको नागरिक भन्दा कहिल्यै हुनेथिएन। आफू खाने-बस्ने र ‘धानिने’ बाहेक मैले त्यो समाजको लागि केहि गर्न सक्ने पनि थिईँन। यसैले ‘जति बसेपनि म यो समाजको सबैभन्दा बाहीरी घेरोबाट कहिल्यै भित्र पस्न सक्ने होईन।‘ भन्ने भावनाले मेरो मनमा सधैं घर बनाईरह्यो। मलाई नेपाल फर्काउने पहिलो ‘मानसिक’ ईन्धन यहि थियो।

दोश्रो र उत्तिकै महत्वपूर्ण कारण हो, छोरीको पढाई। जापानको पढाई, कम्तिमा १२ कक्षासम्म निसन्देह एकदम उत्कृष्ट छ तर पढाईको माध्यम जापानी भाषा हो। जापानी शिक्षा प्रणालीमा अँग्रेजीको स्थिति अझै पनि सन्तोषजनक छैन। अहिलेको विश्वग्राममा जीवन बिताउनका लागि त्यो त्यति सहज तयारी होईन। झन् विशेष गरी हाम्रो जस्तो कमजोर र गरीब देशका मानिसका लागि त अँग्रेजी अत्यावश्यकनै छ। हुनत जापानमा अंग्रेजी माध्यममा पढाई हुने ‘ईण्टरनेशनल स्कूल’ हरुपनि नभएका होईनन्, तर तिनलाई मेरो पेशागत जीवनको कमाईले आँट्न सक्ने होईन। अंग्रेजीमै पढाउनका लागि हो भने अमेरिका, क्यानाडा, बेलायत वा अष्ट्रेलिया पसेर उतै भासिए भईहाल्यो भन्ने सल्लाह पनि नपाईने होईन। यस्तो सल्लाह अहिलेको समयमा सबैभन्दा ‘तार्किक’ मानिन्छ। तर मेरा लागि यो विकल्पलाई माथिको पहिलो कारणले काटिसकेको छ:)

अरु जति तर्क-वितर्क जति गरेपनि, म हाम्री छोरीले कम्तिमा १२ कक्षासम्म नेपालमै पढोस् भन्ने चाहन्छु। बाल्यकाल बाहिरै बिताएका, विद्यालय शिक्षा बाहिरै पढेका युवाहरुलाई हेरेर, उनीहरुको मनोदशा बुझेर म पुगेको निष्कर्ष के हो भने कुनै पनि मान्छेले आफ्नो मूल (root) निर्माण गर्ने समय भनेको बाल्यकाल, किशोरकाल र तीसंग जोडिएर आउने विद्यालय शिक्षा हो। बाहिरी समाजमा विद्यालय जीवन बिताऊँदा त्यो मूलको निर्माण त्यति राम्रोसंग नहुन सक्छ। त्यसरी हुर्केको मान्छेमा, न विदेश- न नेपाल, कुनैपनि समाजसंग आफ्नोपनको भावना निर्माण नहुन सक्छ। भोलि उसले ‘मेरो पनि आफ्नै देश छ’ भनेर फर्किने कुनै मानसिक आधार उसमा बिल्कुलै नबन्न सक्छ। मेरी छोरीले त्यो मनोदशा भोग्नु नपरोस् भन्ने प्रवल चाहना छ मेरो। मेरो लागि यो कारण, पहिलो कारणभन्दा पनि बलशाली भनेपनि हुन्छ।

छोरी घरका अरुसंग छोडेर आफू बूढाबूढीभने विदेशै बसेपनि भईहाल्छ नि भन्ने सल्लाह पनि पाईन्छ यदाकदा, तर छोरी हुर्कने क्रमका हरेक चरणलाई नजिकबाट हेर्न र त्यसमा सकेसम्म धेरै सकारात्मक योगदान दिन चाहन्छु म।

बाँकी जागिरे जीवनसंग जोडिएका केहि कुराहरु पनि छन्, तिनको आफ्नै महत्व छ, तर सबैभन्दा बलशाली भने पहिलो र दोश्रोनै हुन्।

तीन हप्ताले मलाई केहि सिकाईसकेको छ अब। म मान्छे हेरेर उत्तर दिन थालेको छु। ‘नेपाल कति बस्छस् अब?’ भनेर सोधिईएको बेला धेरैजसो मेरो उत्तर ‘बस्छु होला केहि समय।‘ जस्तो ‘अष्पष्ट’ हुन्छ। आफ्नो मनको साँचो कुरो केहि आत्मीयहरुसंगैमात्रै खोलेको राम्रो। कि कसो:)