नेपाली कांग्रेस- एक ब्यंग्य, एक विडम्बना!

नेपाली कांग्रेस र विशेष गरी यसभित्रको 'श्री १००८ महाराजाधिराज गिरिजा' र 'राजकुमारी सुजाता'को ढलीमलीलाई लिएर एउटा ब्यंग्य-निबन्ध लेख्ने विचार थियो कुनै दिन र विषयवस्तुलाई आकार दिईरहेको थिएँ मनमनै। त्यो विचारलाई सेलाएँ मैले अब किनभने नेपाली कांग्रेस आफैंमा एक ब्यंग्य, एक कूरुप जोक र प्रजातन्त्रको नाममा विडम्बनामा सीमित भईसकेको छ। आफैं ब्यंग्य बनिसकेकामाथि ब्यंग्य गर्नुको के अर्थ?

२०४२-४३ सालतिरको कुरा हो। पञ्चायत विरुद्धको नेपाली कांग्रेसको सत्याग्रह बिभिन्न कारणहरुले गर्दा सफल हुन नसकेपछिको केहि समय देशमा ठूलो आन्दोलन उठ्ला जस्तो देखिएको थिएन। पञ्चायत विरोधी राजनीति त्यति धेरै नपसिसकेको हाम्रो काँठमा पनि आफूलाई कांग्रेस भन्ने केहि मान्छेहरु थिए। तिनको कांग्रेसीपना त्यो बेलाको साप्ताहिक विमर्श वा देशान्तर पढ्ने भन्दा माथिको भने थिएन। तिनीहरु भन्ने गर्थे; 'मन्त्री पायो भने गिरिजा पञ्चायत पस्ने पक्का छ!'। गिरिजा त्यतिखेर के कारणले पञ्चायत पसेनन् थाहा भएन तर त्यसपछिका यी २२-२४ वर्षमा कांग्रेसलाई पत्रु बनाउन कुनै कसर बाँकी राखेनन्, कांग्रेसभित्र असल मान्छेहरु शिला खोज्नुपर्ने स्थिति बनाईदिए।

बिपीको निधनपश्चात पनि कांग्रेस गणेशमानको त्याग र अडानका कारण उज्यालो लाग्थ्यो। बहुदलको पुनर्स्थापनापछि गिरिजाले प्रणालीबद्ध रुपमा गणेशमान र कृष्णप्रसाद भट्टराईलाई अपमान गर्दै र पाखा लगाऊँदै आफ्नो 'तानाशाही' लागू गर्दै गए। देश यो जर्जर अवश्थामा आईपुग्नुमा बहुदल पछि ज्ञानेन्द्रले सत्ता आफ्नो हातमा नलिऊञ्जेलसम्म लगभग सधैं शाशन गरेको कांग्रेसको दम्भ र अरुलाई रौं बराबर पनि नगन्ने उसको मानसिकता धेरै हदसम्म जिम्मेवार छ। गिरिजाको नेतृत्वका कांग्रेसीहरु नेपालमा शाशन गर्ने भनेको कि दरबारले हो, कि कांग्रेसले हो, अरु त हाम्रा हरुवा-चरुवा हुन्, तिनलाई टाउको उठाउनै दिनुहुन्न भन्ने खालको ब्यबहार गर्थे। त्यो मानसिकताको मूल्य देशले साह्रै नराम्रोसंग चुकायो र अझै चुकाऊँदैछ।

चाउरिएर, खुम्चिएर र डल्लिएर गिरिजाको खल्तीमा र अर्को अर्थमा सुजाताको पेवाको रुपमा सीमित बनेको नेपाली कांग्रेस हेर्दा घर बाहिर नारी स्वतन्त्रताको धुवाँधार भाषण गर्ने तर घरभित्र पस्नासाथ ढोका थुनेर स्वास्नी कुट्ने मान्छेजस्तो लाग्छ मलाई। जो आफैंभित्र यति धेरै तानाशाही र विधिहीनता पालेर बसेको छ, त्यो दलसंग अरुलाई लोकतन्त्र, विधि आदिमा 'नैतिक' उपदेश दिने हक र नैतिक बल कसरी हुन्छ? कांग्रेसीहरु माओवादीको अधिनायकवादी उद्देश्यको विरुद्ध संघर्ष गर्छौं भनेर कराईरहन्छन् तर आफ्नै दलभित्र दासको भन्दा बढी हैसियत नभएकाहरुले कुनै गतिलो आन्दोलन गर्न सक्लान् भनेर अब जनताले पत्याउलान्? आफ्नै दललाई गिद्धे तानाशाहीबाट जोगाउन नसक्नेले मुलुकलाई जोगाउलान् भनेर पत्याउने कुन मुर्ख बाँकी होला अब?

गिरिजाले सुजातालाई 'राज्य-हस्तान्तरण' गरेको देख्दा सबै अचम्ममा पर्नु त स्वाभाविक नै हो तर महाअचम्म त ९५ प्रतिशत कांग्रेसीहरुको सिलाईएको ओठ देख्दा लाग्छ। यो दुई महिनाभित्रै कतिपटक देखिसकियो, कांग्रेस सुजाताको पेटीकोटभन्दा बढी नहुने दिशामा हिँडेको। कटवाल काण्डमा गिरिजाले आफ्नो महाकपटी रुप देखाएकै हुन् धेरै समय मौनता साधेर। सुजातालाई रक्षा मन्त्री बनाउनु गिरिजाको एउटै ध्येय थियो त्यो बेला भन्ने सबैले जानेका छन्। खुल्लमखुल्ला माओवादीको पक्षपोषण गर्दै हिँड्दा सुजातालाई कसैले छुन सकेन तर राष्ट्रपतिको कदमको बिधिगत अपूर्णताका बारेमा शिष्टतापूर्ण असहमति राख्दा नरहरि आचार्यले स्पष्टीकरण खप्नुप-यो। यो पक्षपातका विरुद्धमा बरु बाहिरकाले बोले तर कांग्रेसभित्र कुनै लहर उठेन।

सुजाताको 'राज्यारोहण'का बिरुद्ध पनि कांग्रेसका तलदेखि माथिसम्मका समितिहरुले आफ्नो स्वर सशक्त रुपमा उठाउनुपर्थ्यो र कांग्रेसभित्र विधिको शाशनको पुनर्स्थापनाको लागि संघर्ष गर्नुपर्थ्यो, तर एक-दुई ब्यक्तिगत स्वरुपका बाहेक विद्रोहको स्वर उठेकै छैन कांग्रेसभित्र।

गिरिजाको अगाडि गरुडको छायाँ परेका नागजस्ता हुने कांग्रेसीहरुमध्ये धेरैजसो गिरिजाको निधनलाई पर्खेर बसिरहेजस्ता देखिन्छन् मेरा आँखामा। तिनको भाव-भंगिमा हेर्दा 'यो बूढो छऊञ्जेल यस्तै हो, यो जाओस् अनि हेरौंला' भनिरहेझैं लाग्छ। यो पनि तरिका हो राजनीति गर्ने?!

कांग्रेसभित्र गिरिजाको एकछत्र राज र सुजाताको 'स्टेपवाईज राज्यारोहण'ले कांग्रेसभित्र वंशवाद स्थापनाको आधार खडा गरिसकेको छ, परिवारवाद त यसै पनि कांग्रेसको एउटा गुण छँदै थियो। पूर्व सोभियत संघ, क्यूबा, उत्तर कोरीयाका अधिनायकबादी दलहरुजस्तै नमरुञ्जेल पार्टी नेता/सभापति भईरहने परम्पराको 'नजीर' पनि बसेको छ अब। गिरिजा 'उपर' गएपछि बन्ने अर्को सभापति, देउवा वा अरु कोहि जसको खुराफाती बलियो हुन्छ, उसले पनि नमरुञ्जेल छोड्नेछैन। भन्न आफूलाई सबैभन्दा ठूलो प्रजातान्त्रिक दल भन्ने, अभ्यास भने तानाशाहीको गर्ने; यो भन्दा ठूलो विडम्बना के हुनसक्छ? अब नेपाली शब्दकोषमा 'विडम्बना' को पर्यायको रुपमा 'नेपाली कांग्रेस' सबैभन्दा सुहाउने देखिन्छ।

नेपाली कांग्रेसले साम्यवादको विरोध गर्नुबाहेक नीतिगत रुपमा आफूलाई अझसम्म परिभाषित गर्न सकेको छैन। कांग्रेसभित्र त्यो खालको छलफल र बहस एकदमै कम हुन्छ। कांग्रेस अहिलेसम्म केहि सीमित नाराहरुका आधारमा आफूलाई अगाडि बढाईरहेछ। बिपी छउञ्जेल उनको बौद्धिकता र ब्यक्तित्वले धेरै कुरा धानेको थियो होला, उनीपछि भने जस्तो हावा लाग्यो त्यस्तै हुँदै आएको छ। सन् १९९० को दशकमा संसारभरि साम्यवादी सत्ताहरु ढले र उदारवादी अर्थ ब्यबश्था हावी हुन पुगे। आफनो एउटा प्रमुख नारामा समाजवाद राखेपनि कांग्रेसले त्यतिबेला समाजवादको 'स'पनि नभएको नीति अँगाल्यो। विगत केहि वर्ष यता देशमा माओवादी बलिया भए, कांग्रेसले पनि गणतन्त्र अँगाल्यो तर त्यसपछि आर्थिक/सामाजिक दिशा के त भन्ने कुरामा कुनै स्पष्टता छैन। कुनै दलको नीति जड हुनुपर्छ भन्ने मेरो मान्यता होईन, समायानुकूल परीवर्तन हुनैपर्छ पतनबाट जोगिन तर दलभित्र ब्यापक छलफल हुनुप-यो र समितिगत निर्णय हुनुप-यो। कुनै एक ब्यक्ति वा बढीमा उसका केहि आसेपासेले जे भन्यो त्यहि हुने स्थिति एउटा लोकतान्त्रिक र आधुनिक भनिन चाहने दलका लागि लाजमर्दो स्थिति हो।

यी सबै लेखिसकेपछि पनि तपाईँहरुलाई एउटा निवेदन के गर्न चाहन्छु भने एउटा सप्रिएको, शुद्ध भएको, अवसरवादीहरु र भ्रष्टहरुलाई डाँडा कटाईएको, विधिमा चल्ने र ब्यक्तिभन्दा समितिको निर्णय हावी हुने लोकतान्त्रिक कांग्रेसको आवश्यकता देशलाई अझै छ भन्ने मेरो मान्यता हो। यदि नेपाली कांग्रेस गोल्खाडीनै भएछ भने पनि देब्रे-दाहिने दुबैतिरका अतिवादी मान्यताका विरुद्ध लड्न सक्ने अर्को कुनै मध्यमार्गी दल अपरिहार्य छ देशका लागि।
-------------------------------------------------------------------
र अहिलेलाई म 'ब्यंग्य-निबन्ध'मा दिमाग लगाउनबाट मुक्त भएँ:)