डा. विपिन अधिकारीद्वारा लिखित "नेपालका खस जाति (क्षेत्री, बाहुन, कामी, ठकुरी, सार्की, सन्यासी, वादी, दमाई, घर्ती, गाइने इत्यादि)" नामको एउटा गोजिका पढिभ्याएँ केहि दिन पहिला। डा. अधिकारी संविधानविद्का रुपमा बढी चर्चित हुनुहुन्छ तर एउटा क्षमतावान इतिहासकारका रुपमा समेत उहाँको परिचय विस्तारित भएको देखाएको छ यो गोजिकाले।
यतिखेर देशमा 'पहिचान' भन्ने शब्द शायद सबैभन्दा धेरै चर्चित शब्द हो। आफ्नो 'पहिचान'को सम्मानको खोजी र त्यो पहिचानलाई समृद्ध गर्ने चाहना सबै समुदायमा रहेको हुन्छ। नेपालजस्तो विविधतायुक्त समाजमा पहिचानहरुको आपसी सम्बन्ध जटिल र पेचिलो हुनु स्वाभाविक हो। फेरि हाम्रो देशमा कुनै पनि एक जाति वा समुदायविशेष बहुमतमा रहेको छैन। नेपाल अल्पसंख्यकहरुको देश हो।
केहि ऐतिहासिक कारणहरुले गर्दा र केहि उनीहरुको आफ्नै साँस्कृतिक-सामाजिक-पेशागत रोजाईका कारण पहाडी भेगका खस जातिहरु नेपालको सत्तामा अरुभन्दा अलिक प्रभावी देखिन्छन्। अर्कोतिर, उनीहरुको खस भाषा परिमार्जित हुँदै 'नेपाली' भाषाका नाममा देशको सम्पर्क भाषा बनेका कारण पनि उनीहरुको सत्ता वा सरकारी पहुँच केहि सहज बनेको पनि हुनसक्छ। यो पृष्ठभूमिमा यतिखेर नेपालका तमाम समस्याहरुको जडका रुपमा खस (आम शब्दमा बाहुन-क्षेत्री) जातिलाई प्रस्तुत गरिएको छ। खस जातिका विरुद्ध राष्ट्रिय-अन्तर्राष्ट्रिय दुबै तवरबाट ब्यापक वैचारिक-राजनीतिक आक्रमण छेडिएको छ। आफ्नो पहिचानको खोजी गरेको दावी गर्नेहरु अतिवादी मार्ग रोज्दै खस जातिको पहिचान मेट्ने प्रयासमा समेत लागेका छन्। नेपालभित्र खस जातिको आगमन र उनीहरुको बिस्तारका बारेमा गम्भिर भ्रमहरु सृजना गरिएका छन् र ती भ्रमहरुलाई स्थापित र अकाट्य 'सत्य'को जलप लगाउने कोशिश जारी छ।
आजसम्म आफ्नो पहिचानका बारेमा खासै चासो नदेखाएको भएपनि यो वातावरणमा स्भावतः म पनि अलिक सचेत हुँदैछु र आफ्नो ऐतिहासिक-साँस्कृतिक-सामाजिक परिचयका बारेमा जान्ने-बुझ्ने कोशिश गर्दैछु। केहि समय पहिला एउटा पुस्तक पसल चहार्ने क्रममा यो गोजिकामा आँखा पर्दा खुशी लागेको थियो।
सानो गोजिकाले नेपालका खस जातिको सबै आयामका बारेमा छोटो जानकारी दिएको छ। खस हिन्दूहरु कसरी मैदानी हिन्दूहरुभन्दा फरक हुन्, कसरी यी दुईको यो उपमाहाद्वीपमा फरक ढँगले आगमन भयो र कसरी फरक विकासक्रम भयो भन्ने कुराका बारेमा पढ्दा मेरा आफ्नै धेरै भ्रमहरु च्यातिए। त्यस्तै नेपालभरी यो जातिको उपश्थितिको प्रमाणलाई कसरी वैदिक काल वा त्यो भन्दा पनि अगाडिसम्म लान सकिन्छ भन्ने कुराले मेरो परिचयलाई अझ बलियो बनाएको बुझेको छु मैले। खस जाति कसरी आफ्नो प्रकृतिपूजक बोन धर्मबाट बिस्तारै बौद्ध र हिन्दू धर्मको प्रभावमा आईपुग्यो र कसरी बोन धर्मका कतिपय संस्कार-चालचलन अझै जीवित छन् भन्ने कुरा पनि रुचिकर लाग्छन्। साथै किन यूरोपेली धर्मप्रचारकहरु विगत केहि शताब्दीदेखि निरन्तर खसहरुका विरुद्ध विषवमन गरीरहेछन् भन्ने बारेमा लेखकका धारणाहरुसंग पूर्ण सहमत भएँ म।
खस वा गैर खस, नेपालको इतिहासमा रूचि हुने जो सुकैका लागि पनि एउटा पठनीय गोजिका हो यो।
केहि ऐतिहासिक कारणहरुले गर्दा र केहि उनीहरुको आफ्नै साँस्कृतिक-सामाजिक-पेशागत रोजाईका कारण पहाडी भेगका खस जातिहरु नेपालको सत्तामा अरुभन्दा अलिक प्रभावी देखिन्छन्। अर्कोतिर, उनीहरुको खस भाषा परिमार्जित हुँदै 'नेपाली' भाषाका नाममा देशको सम्पर्क भाषा बनेका कारण पनि उनीहरुको सत्ता वा सरकारी पहुँच केहि सहज बनेको पनि हुनसक्छ। यो पृष्ठभूमिमा यतिखेर नेपालका तमाम समस्याहरुको जडका रुपमा खस (आम शब्दमा बाहुन-क्षेत्री) जातिलाई प्रस्तुत गरिएको छ। खस जातिका विरुद्ध राष्ट्रिय-अन्तर्राष्ट्रिय दुबै तवरबाट ब्यापक वैचारिक-राजनीतिक आक्रमण छेडिएको छ। आफ्नो पहिचानको खोजी गरेको दावी गर्नेहरु अतिवादी मार्ग रोज्दै खस जातिको पहिचान मेट्ने प्रयासमा समेत लागेका छन्। नेपालभित्र खस जातिको आगमन र उनीहरुको बिस्तारका बारेमा गम्भिर भ्रमहरु सृजना गरिएका छन् र ती भ्रमहरुलाई स्थापित र अकाट्य 'सत्य'को जलप लगाउने कोशिश जारी छ।
आजसम्म आफ्नो पहिचानका बारेमा खासै चासो नदेखाएको भएपनि यो वातावरणमा स्भावतः म पनि अलिक सचेत हुँदैछु र आफ्नो ऐतिहासिक-साँस्कृतिक-सामाजिक परिचयका बारेमा जान्ने-बुझ्ने कोशिश गर्दैछु। केहि समय पहिला एउटा पुस्तक पसल चहार्ने क्रममा यो गोजिकामा आँखा पर्दा खुशी लागेको थियो।
सानो गोजिकाले नेपालका खस जातिको सबै आयामका बारेमा छोटो जानकारी दिएको छ। खस हिन्दूहरु कसरी मैदानी हिन्दूहरुभन्दा फरक हुन्, कसरी यी दुईको यो उपमाहाद्वीपमा फरक ढँगले आगमन भयो र कसरी फरक विकासक्रम भयो भन्ने कुराका बारेमा पढ्दा मेरा आफ्नै धेरै भ्रमहरु च्यातिए। त्यस्तै नेपालभरी यो जातिको उपश्थितिको प्रमाणलाई कसरी वैदिक काल वा त्यो भन्दा पनि अगाडिसम्म लान सकिन्छ भन्ने कुराले मेरो परिचयलाई अझ बलियो बनाएको बुझेको छु मैले। खस जाति कसरी आफ्नो प्रकृतिपूजक बोन धर्मबाट बिस्तारै बौद्ध र हिन्दू धर्मको प्रभावमा आईपुग्यो र कसरी बोन धर्मका कतिपय संस्कार-चालचलन अझै जीवित छन् भन्ने कुरा पनि रुचिकर लाग्छन्। साथै किन यूरोपेली धर्मप्रचारकहरु विगत केहि शताब्दीदेखि निरन्तर खसहरुका विरुद्ध विषवमन गरीरहेछन् भन्ने बारेमा लेखकका धारणाहरुसंग पूर्ण सहमत भएँ म।
खस वा गैर खस, नेपालको इतिहासमा रूचि हुने जो सुकैका लागि पनि एउटा पठनीय गोजिका हो यो।
No comments:
Post a Comment