घुम्ने मेच, राष्ट्रनिर्माता, पागल बस्ती, भुईँफूल

कति किताबमात्रै जम्मा पार्नु र यो र त्यो निहुँ पारेर नपढी बस्नु भन्ने लागेर पढ्न थालेको छु अचेलः)

भूपीको 'घुम्ने मेचमाथि अन्धो मान्छे' फेरि पनि जोडियो। साझाको यो संस्करणमा कताकति छपाई गल्ती पनि भेटिए। सानै हेरफेरले पनि कविताजस्तो संवेदनशील जिनिसलाई धेरै दुःख दिँदो रहेछ।

यहि मेसोमा 'भूपी शेरचनका कविता' भन्ने अर्को संग्रह पनि पढियो। भूपी दिवंगत भईसकेपछि संकलित र प्रकाशित यो संग्रहका कुनैपनि कविताले  'घुम्ने मेचमाथि अन्धो मान्छे'ले स्थापित गरेको भूपीको उचाईलाई छोएका छैनन्। भूपीले तत्कालीन शाशकहरुको गुणगान गाएका कविता पनि छन्। कुन बाध्यताले भूपी सामन्तवाद र निरंकुश शाशनको स्वस्तिमा ओर्लनुभयो, मलाई थाहा छैन तर यो संग्रहले मलाई एउटा मानसिक धक्का दियो र लाग्यो यो नपढेकै भए पनि ठिक हुन्थ्यो बरु।  

यहि संग्रहभित्र परेका गीतहरु भने निसन्देह राम्रा  छन् र नारायण गोपाल लगायतले गाएका ती गीतहरु आजपनि लोकप्रिय छँदैछन्।

------------------------------------------------------------

माधव घिमिरेको 'राष्ट्रनिर्माता' एउटा सुन्दर राष्ट्रवादी काव्य हो। नेपाल एकीकरणको एउटा चरणमा पृथ्वीनारायण शाह र उनका भाइ दलमर्दन शाहबीचको कुराकानीलाई काव्यको प्रमुख विषय बनाईएको छ। पुस्तकको आधा भाग 'राष्ट्रनिर्माता' काव्य हो भने आधा भागमा चाहिँ घिमिरेज्यूले पृथ्वीसुक्तका रिचाहरुको काव्यात्मक अनुवाद राख्नुभएको छ। ती रिचाहरु पनि पूरै नेपाली भाव र राष्ट्रवादले भरिएका लाग्छन्। 'राष्ट्रनिर्माता' अचेल मेरो बिहान उठेपछि र बेलुका सुत्नुअघि पाठ गर्ने 'प्रार्थना'को स्रोत बनेको छ।

------------------------------------------------------------

तिहारको गोबर्धन पूजाका दिन सरुभक्तज्यूको गहन दार्शनिक कृति 'पागल बस्ती' पढीभ्याएँ र त्यसभित्रको दर्शनले रन्थनिएँ, कति बुझेर, कति नबुझेर। दार्शनिक भावको कृति भएपनि पूरै उपन्यास कतैपनि बोझिल लाग्दैन र घटनाक्रमहरुको विकास र नयाँ-नयाँ मोडमात्रैले पनि पाठकलाई बाँधीरहन सक्छ।

पागल बस्ती पढेर एउटा नीजि 'अप्ठेरो'लाई पनि समाप्त पारें मैले। मैले सरुभक्तका फुटकर कविता र कथाहरु केहि पढेपनि उपन्यास वा कुनै सिंगो कृति पढेको थिईँन। सरुभक्त जस्ता सुप्रसिद्ध पोखरेली लेखकका कृति अझै नपढेको (र त्यो पनि आफू 'लगभग' पोखरेली बनीसकको यो स्थितिमा) यो कुराले मलाई बेला-बेला झस्काईरहन्थ्यो। 

--------------------------------------------------------------

र हिजोमात्र, शारदा शर्माज्यूको सुन्दर यात्रा संस्मरण 'भुईँफुलको देश' पढीसकें। सुन्दर देश नेपालका सौन्दर्य र पिडाहरुलाई गज्जबले शब्दचित्रमा उतार्नुभएको छ शर्माज्यूले। नेपालका कुनाकुना नघुमी यो जुनी सार्थक हुँदैन भन्ने भावलाई झन् सघन बनाईदिएको छ  'भुईँफुलको देश'ले।   

बन्दीपुरको वास

गएको सप्ताहान्त (शुक्रबार, कार्तिक १७) बन्दीपुर पुगियो वास बस्न।

लाज लाग्छ, एक हप्तापछि बल्ल ब्लगमा लेख्दैछु। दोषी अलिअलि फेसबुक हो र धेरैचहिँ मै हुँ।

बन्दीपुर पुगेको यो पहिलोपल्ट हो, तर आधा बाटोमा पुगेको चाहिँ दोश्रो पटक।

२०५७ को फागुनको अन्तताका हुनुपर्छ, अरु दुई जोडी साथीहरुका साथ हामी मनकामना गएका थियौं। जान पनि तालले गईएको थियो! एकजना साथीले एउटा मिनि टाटाको ब्यवश्था गरेका थिए। त्यसको पछाडिपट्टि तीनतिर टाटले बारेर, भूईँमा टाट र कुशनमाथि बसेर गईएको थियो। ब्यवश्था गर्ने साथी अगाडि ड्राइभरसंग र अरु पाँचजना पलेंटी मारेर पछिल्तिर।

मनकामनाबाट फर्कँदा बन्दीपुरपनि जाने कुरो भयो। उकालो के लागिएको थियो, बाटोमा कुईरीमण्डल धूलो उडेर हैरान। त्यतिखेरसम्म बन्दीपुर उक्लने बाटो पीच भईसकेको थिएन। अगाडि बस्ने साथीलाई त केहि भएन तर पछाडि बसेका हामी भने मान्छे नचिनिने गरी धूलोले ढाकियौं। अनि बीच बाटोबाटै फर्किईयो। अलिक यता राजमार्गको एक ठाऊँमा आएर धूलो टक्टकाईयो र हात मुख धोईयो। अचेल कहिलेकाहीँ भेटघाट हुँदा सम्झेर हाँस्ने एउटा बहाना बनेको छ यो प्रसंग।

त्यसपछि पचासौं पटक काठमाण्डौं-पोखरा ओहरदोहर गरियो होला तर बन्दीपुर पसिएको थिएन। यसपालि एकरात बिताउने योजना बनाईयो अपर्झट।

नाम चले अनुसारकै अत्यन्त सुन्दर रहेछ बन्दीपुर। गाडी निषेधित र सफासुग्घर बन्दीपुरको पुरानो बजारमा बसेर एकैपटक इतिहास र वर्तमानसंग साक्षात्कार हुन सकिन्छ। स्थानीयबाट बुझे अनुसार काठमाण्डौं उपत्यकाबाट ११०० वर्ष पहिला नेवार ब्यापारीहरु आएर बस्ती बसाएका रहेछन्। बन्दीपुरको समृद्ध इतिहासलाई देखाऊँछ बजारले। २०२५ सालसम्म यो पश्चिम नेपालको एउटा प्रमुख ब्यापारिक र राजनीतिक केन्द्र थियो। ठूलो विवादका बीच २०२५ सालमा तनहुँको सदरमुकाम यहाँबाट दमौली सारिएपछि बन्दीपुरको स्थिति खस्किएको रहेछ। त्यसपछि त्यहाँका धेरैजसो ब्यापारीहरु नारायणगढ र राजधानीतिर भास्सिएपछि बन्दीपुर सूनसान भएछ। स्थानीयहरुको भनाई अनुसार २०३८ सालसम्म त बन्दीपुर एउटा परित्यक्त खण्डहरजस्तै लाग्थ्यो। त्यसपछि शिक्षा क्याम्पस, नोट्रडेम स्कूल आदिको आगमनसंगै बन्दीपुरले पुनर्जीवन पाउन थालेको रहेछ। अहिले यसले आन्तरिक र बाह्य दुबैथरी पर्यटकका लागि यो एउटा लोकप्रिय गन्तब्यको रुप लिँदैछ। नयाँ-नयाँ पदयात्रा मार्गहरु र प्याराग्लाईडिङ्गले पनि यसको आकर्षणमा बृद्धि गरेका छन्। बन्दीपुरले फेरि समृद्धि हासिल गर्दैछ र यसको भविष्य निश्चय पनि एकदम उज्यालो देखिन्छ।

हामी जाँदा पनि विदेशी पर्यटकहरुले भरिभराऊ थियो बन्दीपुर। नेपालीहरु पनि देखिन्थे धेरैनै। साँझ परीसकेपछि पुगेका हामी पुरानो बजारमा केहि बेर टहलिएर खाना खायौं। भोलिपल्ट बिहानै थानीमाई देवीको मन्दिरसम्म उक्लिएर फाँट-पहाड हुँदै हिमशृंखलासम्म अग्लिएको देश दर्शन ग-यौं। डुम्रे बजार र अरु बस्तीहरु बादलले छोपिएका थिए बिहान। अकाशिँदै आँखाले नभ्याउने गरी फैलिएका हिमालहरु हेरेपछि मन त्यसै-त्यसै आल्हादित हुन्छ। एउटा अतीव अवर्णनीय आनन्दले भरिन्छ मन। 

तल झरेर खाजा खाएपछि खड्गमाईको मन्दिर परिसर घुमेर पोखरा फर्किईयो।

यति सुन्दर बन्दीपुरमा एक रात वास बस्दैमा धीत मरेको पक्कै छैन। फेरि फेरि बन्दीपुरसंगको भेटघाट चलीरहनेछ।

नेपाल भन्ने देश यसै पनि स्वर्ग हो, तर यो फोटोग्राफरका लागि भने झन् महास्वर्गनै हो। यसैले कतै घुम्न जाँदा एउटा गतिलो क्यामेरा र फोटोग्राफीको थोरबहुत सीपचाहिँ हुनैपर्ने लागेको छ अचेलः)

    

पत्रिकामा अर्थका अनर्थ

नेपाली पत्रपत्रिकाहरुमा केहि प्रचलित शब्दहरुको प्रयोगमा निरन्तर दोहोरिईरहेको गल्तीलाई लिएर एउटा यहि शीर्षकमा सानो लेख लेखेको थिएँ। 'कान्तिपुर' दैनिकको 'चौतारी' खण्डमा प्रकाशन हुने आशाले पठाएको थिएँ, अलिअलि छोट्टिएर 'पाठक मञ्च' खण्डमा आएको रहेछ आज।

मैले पठाएको यस्तो थियो; 

केहि समय पहिला एनसेलले प्रायोजन गरेको साहित्यिक महोत्सवमा मेडियासम्बन्धी एउटा छलफल सत्र पनि थियो। उक्त सत्रमा वरिष्ठ पत्रकार किशोर नेपालले सम्पादकीय कमजोरीहरुको चर्चा गर्ने क्रममा एउटा उदाहरणको रुपमा ‘कान्तिपुर’ दैनिक र यसका नेपाली भातृ प्रकाशनहरुमा महोत्सवकी अतिथि एक भारतीय लेखिकाको नामलाई ‘अद्भैता कला’ लेखिएकोलाई औंल्याएका थिए। त्यसपछि पनि कान्तिपुर र अरु प्रकाशनहरुमा ‘अद्भैता कला’ लेखिन छोडेन। कुनै प्रकाशनहरुले ‘अद्वैता कला’ लेखे, जुन सही उच्चारणको नजिक लाग्छ। किशोर नेपालकै सम्पादनको ‘नागरिक’ दैनिकको शनिबारे ‘अक्षर’मा पनि ‘अद्भैता’ नै लेख्दिए साथीहरुले। ती लेखिकाको नामको सही उच्चारण के हो भनेर आयोजकहरुलेनै पहिले भन्दिएको भए राम्रो हुन्थ्यो होला। विदेशतिर यस्तो चलन देखिन्छ पनि, किनभने सबै भाषामा रोमन वर्णहरुको ‘स्थानीय’ प्रयोग ठ्याक्कै उस्तै हुँदैन। हामीले पढेको “के ए-क, के एच ए-ख, जी ए-ग-----“ रोमन वर्णको हाम्रो स्थानीय प्रयोग हो। यो प्रयोगको कतिपय अंश भारतकै प्रयोगसंग पनि मिल्दैन। यस प्रसंगमा पनि लेखिकाको नाम रोमनमा लेख्दा देखिएको अंग्रेजी ‘भी’ अक्षर ‘भ’का लागि भन्दा ‘व’का लागि प्रयोग गरिएको बुझ्न गाह्रो छैन।

भाषिक दूरीका कारण चिनियाँ र जापानी जस्ता भाषाका शब्दका देवनागरी लेखाईमामा हुने अनगिन्ती गल्तीलाई क्षम्य मान्न सकिएला तर यो प्रसंगकी ती लेखिकाको नामको स्रोत संस्कृत भएको स्पष्ट छ र संस्कृत वा हिन्दीमा ‘अद्भैता’ भन्ने शब्द छैन। हाम्रा सञ्चारकर्मीहरुले यत्ति पनि ध्यान नदिएको देख्दा आश्चर्य लाग्छ।

विदेशी स्थान र ब्यक्तिका नाममा मात्र यस्तरी हेल्चेक्राईँ भईरहेको छैन। हाम्रा सञ्चारकर्मीहरु लामो समयदेखि कतिपय प्रचलित अंग्रेजी शब्दलाई देवनागरीमा लेख्ने क्रममा अर्कै शब्द लेखेर ‘अर्थको अनर्थ’ गरीरहेछन्। आधुनिक जीवनपद्धति र प्रविधिसंग जोडिएका यी अंग्रेजी शब्दहरु अचेल समाचार र लेखहरुमा प्रशश्त देखिन्छन् र पनि यिनको प्रयोगमा भईरहेको गल्तीमा ध्यान गएको देखिँदैन। सञ्चारकर्मी, सम्पादनकर्मी र हामी पाठकहरु सबै उत्तिकै जिम्मेवार छौं यसका लागि।

एउटा अंग्रेजी शब्द छ ‘होस्टेस’ भन्ने। यो शब्द विमानसंग जोडिएपछि बन्छ ‘एअर होस्टेस’, जसको अर्थ ‘विमान परिचारिका’ हो। तर हाम्रा सुन्दरीहरु आफ्नो लक्ष्य ‘एअर होस्टेज’ बन्नु हो भनिदिन्छन् र पत्रिकाले पनि त्यस्तै छापिदिन्छन्। ‘होस्टेस’ र ‘होस्टेज’ (अपहरणमा परेको मानिस) बीचको फरक छुट्टयाउन कुनै भाषाविद्नै हुनुपर्दैन। त्यस्तै अर्को प्रयोग छ ‘वेभ साइट’, ‘वेभ पेज’ आदि लेख्ने। इण्टरनेटसंग सम्बन्धित यी शब्दहरुका शुद्ध रुप ‘वेब साइट’ र ‘वेब पेज’ आदि हुनुपर्ने हो।  ‘वेब’ले जालोको अर्थ दिन्छ भने ‘वेभ’ले तरंग बुझाऊँछ।

दशैंभन्दा केहि अगाडि कान्तिपुरको ‘हेल्लो शुक्रबार’मा छापिएको अर्को ‘अनर्थ’मा पनि आँखा पर्यो। त्यहाँ कुनै युवा वैज्ञानिकको कार्यको चर्चा गर्ने क्रममा उनका ‘रोबर्ट’ सम्बन्धी योजना र शोधको कुरा गरिएको थियो। त्यो लेखमा प्रयुक्त ‘रोबर्ट’ यन्त्रमानवलाई जनाउन प्रयोग गरिएको थियो। यन्त्रमानवलाई त ‘रोबोट’ लेखिनु पर्ने होईन र? उच्चारणका भेदले ‘रोबट’ सम्मलाई ठिकै मान्न सकिएपनि यन्त्रमानवका लागि ‘रोबर्ट’ भने अंग्रेजीमा कतै पनि प्रयोग हुँदैन, यो त पश्चिममा प्रचलित एउटा ब्यक्तिवाचक नाम हो।

शुक्रवारमा पहिलो चोटि मेरो आँखा लागेपनि ‘रोबर्ट’को प्रयोग अरु पत्रिकाहरुमा पनि भईरहेको देखियो, एउटा छोटो खोजमा। ‘नेपाल’ साप्ताहिकले आफ्नो केहि पहिलाको एउटा अंकमा ‘रोग पत्ता लगाउन सूक्ष्म रोबर्ट’ छापेको रहेछ, एउटा राष्ट्रिय दैनिकमा ‘टोकियोको रेडलाइट एरियामा रोबर्ट नर्तकी‘ छापिएको छ। अनलाइन सञ्चारमाध्यमहरुमा यो गल्ती अझ धेरै देखिन्छ। केहि साहित्यकारहरुले पनि आफ्ना कथा, निबन्ध आदिमा यन्त्रमानवलाई संकेत गर्दै ‘रोबर्ट’ प्रयोग गरेका छन्।

यही क्रममा अस्ति शनिबार (कार्तिक ११) मा कान्तिपुरमै प्रकाशित एउटा समाचारभित्रको अर्को यस्तै गलत शब्द प्रयोगमा आँखा पुग्यो। समाचारका अरु भाषिक गल्ती नहेरी अहिलेको प्रसंगमै केन्द्रित हुन्छु। उक्त लेखमा ‘चालक र कन्ट्रक्टर‘ भनेर दुई ठाऊँमा लेखिएको छ भने एक ठाऊँमा ‘चालक एवं कन्ट्रक्टर’ लेखिएको छ। यात्रु बटुल्ने, उनीहरुसंग भाडा उठाउने लगायत अरु बिभिन्न कार्यमा गाडी चालकलाई सघाउने ब्यक्तिलाई ‘कण्डक्टर’ भनिन्छ र यो शब्द नेपालीमा सबैभन्दा धेरै प्रयोग हुने शब्दहरुमध्येको एक भईसकेको छ। समाचारले संकेत गरेको पनि यहि अर्थलाई हो, तर ‘कन्ट्रक्टर’ भन्ने शब्द कतैबाट पनि मिल्न आउने देखिँदैन। यसले समाचार लेख्नेको अज्ञानता र लापरवाहीमात्रै झल्काऊँछ। तीन ठाऊँमा उही लेखाई देखिएपछि यसलाई हतारको गल्तीमात्रै मान्न सकिँदैन।

यसरी गलत शब्दहरुले ‘अनर्थ’ गरीरहँदा पत्रकारहरुको भाषिक क्षमता र समान्य ज्ञानको स्तरमाथि त प्रश्न उठ्छ नै, पत्रिकाहरुमा जे आयो त्यहि छापिन्छ र सम्पादन भन्ने कर्म हुँदैहुँदैन कि जस्तो पनि देखिन्छ।

-------------------------------------------------------------------------------------------------- 

छापिएकोचाहिँ तलको तस्बीरमा पढ्न सक्नुहुन्छ;