पढन्ते जापानीहरु

केहि वर्ष जापान बसिसकेपछि जापानले असाध्यै राम्रो प्रभाव पारेका धेरै कुराहरुमध्ये एउटा, जापानीहरुको धेरै पढ्ने बानी पनि हो।

यहाँ आएपछि मेट्रो, रेल र बसमा रहेका अधिकांश मान्छेहरुले पढिरहेको देख्दा अनौठो लागेको थियो केहि समयसम्म त। भिडभाड भएर उभिनुपरेको बेलासमेत कतिपय मान्छेहरु पढिरहेका हुन्छन्। धेरैजसोले यसरी पढेर बस्दिएपछि रेलमा हल्ला कमै हुन्छ। (हाईस्कूल पढ्ने केटीहरुको ग्याङ पनि छ भने कुरो बेग्लै हो, गोलाकार भएर ढोका अगाडि बसेर अरु-अरुको भागको पनि हल्ला गर्दिन्छन् तिनीहरुले:)) लामो-छोटो जुनसुकै यात्रामा निस्कनुपरे पनि केहि पढ्ने सामाग्री नबोकी निस्कँदैनन् जापानीहरु। अत्यन्त सस्तो र तिब्र गतिको इण्टरनेट सुबिधा भएपनि सबैजसो मानिसहरु कुनै न कुनै एउटा पत्रिकाको ग्राहक पनि बनेकै हुन्छन्। आफूले राम्ररी नबुझेको विषयमा प्याच्च बोलिपनिहाल्दैनन्, त्यसबारेमा पढ्न सामाग्री खोज्न थाल्छन् बरु। मबाट नेपालको बारेमा पहिलोपटक सुनेका मान्छेहरु केहि दिनपछि नेपालको बारेमा मभन्दा धेरै कुरा जान्ने भएको देखेको छु मैले।

यूरोप, अमेरिकातिर बस्ने साथीहरुको कुरा सुन्दापनि यस्तै हो भन्छन् उनीहरु। विकसित समाजका मान्छेहरु बढी पढ्छन्। विकसित र अविकसित देशहरुको चरित्रगत फरक छुट्याउनुप-यो भने 'पढ्ने बानी' सूचिको माथितिरै आउँछ होला।

'पढ्नु' भनेर यहाँ विद्यालय-कलेजमा गरिने 'औपचारिक' अध्ययनलाई भनिएको होइन, यस्तो अध्ययनको आफनै ठूलो महत्व छ। तर यसले मात्रै मानिसको र समाजको समष्टिगत चरित्र र ब्यक्तित्व निर्माण गर्न सक्दैन। आफ्नो पेशासंग सम्बन्धित अथवा असम्बन्धित नयाँ-नयाँ कुराहरु खोजेर पढ्ने बानीलाई 'पढ्नु' भन्न खोजिएको हो।

हो, हाम्रो देशमा अझै स्तरीय औपचारिक शिक्षा सबैको पहुँचमा पुगिसकेको छैन। यो अभावको केहि अंशलाई पनि अनौपचारिक शिक्षा अथवा पढ्ने बानीले पुर्नसक्छ।

तर मुख्य समस्या के छ भने हाम्रो समाजमा ‘पढ्नु’लाई त्यति ‘सम्मानजनक’ मानिँदैन। यसो भन्दा धेरैलाई अनौठो लाग्न सक्छ तर ‘पढ्ने’ बानी भएका मानिस हाम्रो समाजमा ‘अनौठा’ जन्तु ठानिन्छन् र ‘पडन्ते’ वा ‘किताबको किरो’ भनेर गिज्याईन्छन्। त्यस्ता मान्छेले चाड-बाड, बिहे-भोज आदिमा गफ गर्ने साथी समेत भेट्टाउँदैनन् तर तास खेल्नेहरुको लागि भने‘संसारै’आफ्नै हुन्छ। ‘यो मान्छेले पढ्न मात्र जानेको छ, अरु केहि पनि जानेको छैन’ भनिनु सामन्य हो हाम्रो समाजमा, जबकि मौका पाउँदा किताबी ज्ञानले ब्याबहारिक जीबनलाई राम्रैसंग नसघाउने होइन। यहाँसम्म कि औपचारिक शिक्षालाई समेत खासै भित्री मनदेखि सम्मान दिँदैन हाम्रो समाजले। त्यसलाई कुनै पेशा समात्ने भ-याङजस्तो मात्रै मानिन्छ। समाजको यस्तै चिन्तनको असरले गर्दा औपचारिक शिक्षा पूरा गरेर कुनै पेशा समातेपछि धेरैजसोले पढ्नै छोडिदिन्छन्, पत्र-पत्रिका वा साहित्यमात्रै होइन आफ्नै पेशासंग सम्बन्धित सामाग्रीहरु समेत छुँदैनन्। अनि विस्तारै ती मान्छेहरुको चिन्तन शैली र क्षमता एकदम भुत्ते हुँदै जान्छ। भुत्ते चिन्तन शैली र क्षमताको बहुमतले सरकार र ब्यूरोक्रेसी सञ्चालन गरेपछि देश कस्तो बन्छ भन्ने कुरा हामी सबैलाई थाहा भैसकेकै छ।

यहाँ देखेजस्तै, पढ्ने बानी हाम्रो राष्ट्रिय संस्कृतिको पनि एउटा अभिन्न र सम्मानजनक भागको रुपमा कहिले स्थापित होला?

नयाँ नेपालको हल्ला चलेको बेला यस्तो पहलले पनि ठाऊँ पाउनेछ भन्ने आशा गरौं। र हामीले आ-आफ्नो ठाऊँबाट पनि सक्दो बल गर्नुपर्ने दायित्व त छँदैछ।